De Bajesboten Van Binnenuit

Oorspronkelijk verschenen in de Directe Actie #23

Door Nc

Aankomst en regimes

Manya is een jonge man van begin twintig uit een land ten oosten van Europa. Net na zijn aankomst in Nederland wordt hij opgepakt en vastgezet in een politiebureau in Slotervaart (Amsterdam).Vlak daarna belandt hij in de bajesboot in Zaandam. Hij zal er negen maanden verblijven. Na het cellencomplex van Slotervaart komt de bajesboot hem bijna voor als een luxe hotel. Het is er een stuk ruimer en comfortabeler. Al snel blijkt dit een verkeerde inschatting te zijn.
Bij binnenkomst begint Manya in regime A. Dit is de plek voor nieuwkomers, de plek waar mensen zitten van wie de autoriteiten willen uitzoeken wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Daarna begint het opdelen van de gevangenen in de regimes B, C of D.
Regime B is voor degenen die zich rustig houden, C voor hen die af en toe een paniekaanval hebben of doordraaien, en D voor psychisch gestoorde en agressieve mensen. Of beter gezegd, mensen voor wie de autoriteiten bang zijn. Manya begint in B. Hier gaat van 8.00 tot 12.00 de celdeur open, zodat je kunt kletsen, lezen of rondlopen. Om 12.00 gaat de deur dicht en komt er eten. Er is ook keuze voor vegetariërs en moslims die halal willen eten. Het eten wordt geserveerd in een plastic bakje en is doordrenkt van een plasticsmaak.

Na elke maaltijd voelt Manya zich uitgeput en kan urenlang helemaal niets meer doen. Hij vermoedt dat er drugs in het eten zit, hoewel dat niet te bewijzen valt. Binnen een week na aankomst verscherpt het regime. De gevangenen mogen steeds minder uren rondlopen en naar buiten. Dit blijkt te wijten aan bezuinigingen waardoor er minder geld is voor bewaking.

Ondertussen zit Manya al een week zonder de pillen die hij nodig heeft voor een medische aandoening. Hij vraagt om een dokter maar krijgt eerst een formulier dat ingevuld moet worden. Twee dagen later komt er een dokter. Deze kan of wil hem de pillen pas verstrekken nadat hij een medische test ondergaat. Dat kan pas twee weken later geregeld worden. Manya besluit in hongerstaking te gaan om op deze manier zijn medicatie te eisen.
Bijna onmiddellijk wordt hij in de isolatiecel gezet door een agent van de Mobiele Eenheid. Naakt gaat hij naar binnen, met alleen een dekentje. Binnen is het er 19 graden, zodat het onmogelijk is jezelf warm te houden, des te meer wanneer je al dagen geen voedsel hebt binnengekregen. Ook laten de bewakers het licht 24 uur per dag aan staan. Slaapdeprivatie heet dat in martelingstermen.
Manya laat de wc overstromen door het dekentje erin te proppen. Hierop wordt hij terug geplaatst in een reguliere cel. Na een hongerstaking van dertien dagen krijgt hij dan toch de pillen waar hij om gevraagd had, zonder de medische test te hoeven ondergaan.
Na korte tijd begint hij door te draaien van de onzekerheid en uit wanhoop start hij nog een hongerstaking. 21 dagen later wordt hij bewusteloos naar het ziekenhuis gereden waar hij gedwongen sondevoeding toegediend krijgt. Nooit had hij verwacht dat ze hem zo lang een hongerstaking zouden laten uitvoeren. Ter vergelijking, als je in Oostenrijk in hongerstaking gaat, laten ze je binnen zeven dagen vrij.
Manya wordt na het ziekenhuisbezoek weer teruggebracht naar de bajesboot. Medische drama’s zijn eerder regel dan uitzondering op de bajesboot. Een Algerijnse man op zijn afdeling lijdt aan diabetes. Hij gaat dermate bergafwaarts dat hij niet meer kan lopen en zijn celgenoten hem naar de wc moeten dragen en moeten voeden. De gehele sectie gaat uit protest in staking door om 19.00 uur niet terug te lopen naar de cel. In plaats van hem naar het ziekenhuis te rijden, geeft de leiding hem een rolstoel. De dokter had namelijk gezegd dat het onmogelijk was dat hij niet meer kon lopen vanwege diabetes en dat het dus een psychische aandoening moest wezen. Drie dagen later wordt hij met rolstoel en al in de taxi gezet en heeft niemand in de bajesboot meer iets van hem vernomen.
Waar de uitzichtloosheid sommigen tot actie en protest drijft, vervallen anderen tot ernstige depressie. Regelmatig proberen mensen zelfmoord te plegen. Dit wordt verzwegen door de bewakers om geen onrust te wekken. Manya hoort drie maanden na dato van een celgenoot dat een man zelfmoord had gepleegd door zich aan de douchekop op te hangen. Deze man had een maand daarvoor al een mislukte poging gedaan. Hij zat in de laatste maand van zijn detentie en had een vrouw en drie kinderen.

Manya besluit te vluchten uit de mensonterende en nutteloze opsluiting. Met drie anderen, (zijn celgenoot en twee mensen uit een andere cel) maakt hij een ontsnappingsplan dat even simpel als effectief is. De tralies voor de ramen zijn vastgeschroefd aan het raamkozijn, waardoor je slechts het raamkozijn los moet zien te krijgen om alle tralies ineens
te verwijderen. Ze spreken af dat ze die nacht om vier uur ’s nachts het kozijn zullen verwijderen om vervolgens te vluchten. Manya en zijn vriend werken twaalf uur lang onafgebroken aan het kozijn. Wanneer dit dan eindelijk van zijn plaats is, blijkt de andere celgenoot toch al eerder te zijn ontsnapt.
Groot alarm wordt geslagen en politie en bewaking beginnen een zoekactie. Ze beseffen dat het geen nut heeft om te vluchten omdat de politie met één blik op hun cel kan zien dat zij dezelfde poging aan het ondernemen zijn. Ze barricaderen de deur en wachten op de onvermijdelijke inval. Deze vindt plaats om acht uur ’s ochtends. Manya en zijn celgenoot worden geëlektrocuteerd en twee weken in de isolatiecel opgesloten. Na dit voorval heeft hij zijn celgenoot nooit meer gezien. Manya wordt na de twee weken iso in Regime D geplaatst.
Regime D
Sectie D is de plek waar de bewaking zich meer rechten verleend heeft dan elders. Hier worden de ingezetenen
geslagen en geboeid. Manya verteld dat je al in de isolatie gezet wordt wanneer als je na 17.00 om een vuurtje vraagt.

Voor hem is dit toch de interessantste afdeling geweest. De gevangenen zijn er namelijk niet alleen geïnteresseerd in zichzelf, maar ook in de collectieve schending van de rechten van gevangen. Juist dat maakt hen zo gevaarlijk in de ogen van de autoriteiten. Op andere afdelingen durft men niet van zich te laten spreken. Veel mensen kwamen regelmatig terug in de bajesboot, waardoor ze er belang bij hebben hun positie goed te houden ten aanzien van de bewakers. In sectie D durft men dit wel en op een gegeven moment breekt er een rel uit omdat iedereen de hondse behandeling zat is.

Dertien busjes Mobiele Eenheid (ME) worden er aangerukt om de opstand neer te slaan. Iedereen wordt bespoten met peperspray, neer geknuppeld en drie dagen in hun cellen opgesloten. Een groot deel moet de isolatiecel in.

Wegens gebrek aan isolatiecellen wordt een deel van de mensen naar gevangenissen in de buurt gebracht om daar hun isolatie uit te zitten. Wie niet naar de isolatie wil, wordt gedwongen medicatie te nemen die gedurende twee weken een plant van je maakt.
Vanaf die rel verzwaart het regime dermate dat er twee weken lang vijf busjes ME op het terrein paraat blijven, er geen metalen bestek meer gegeven wordt, dagelijkse kamersdoorzoekingen plaatsvinden en alle losse onderdelen in de cellen vervangen worden door niet-verwijderbare elementen. Ook wordt overal prikkeldraad toegevoegd. Door deze maatregelingen wordt het praktisch onmogelijk te ontsnappen. De laatst bekende ontsnappingspoging, voordat deze maatregelingen uitgevoerd werden, is er één geweest waarbij negen gevangenen een bewaker gijzelden. Ze gingen ervandoor, maar acht van hen werden weer gepakt.
Het huwelijk tussen Kafka en Orwell
Manya’s strijd om zijn medicatie te verkrijgen geeft al aan hoe op een kafkaëske wijze procedures en papierwerk worden ingezet om gevangenen uit te schakelen die ergens om vragen. Telkens als er iets geëist wordt, verwijst de leiding naar een in te vullen papier dat vervolgens zoekraakt, niet gehonoreerd wordt, maandenlang in behandeling blijft of in de statistieken verwerkt zal worden.
Wanneer een gevangene asiel wil aanvragen, wat zou moeten mogen tijdens zijn of haar detentie, heeft deze papieren nodig die ingediend moeten worden. Dit wordt echter niet verteld, waardoor hij of zij het van anderen te horen moet krijgen zoals van medegevangenen.
Manya besluit asiel aan te vragen, maar krijgt de formulieren niet. Weer gaat hij in hongerstaking. Na vijf dagen eten geweigerd te hebben, liggen de papieren in zijn cel. Daarnaast zijn er de klachtenformulieren. De Commissie van Toezicht (CvT) is het orgaan dat de gang van zaken controleert in alle gevangenissen. De gevangene mag bij deze commissie een claim indienen. Manya doet dit bij het CvT. Echter, het door hem ingevulde formulier raakt zoek. Daardoor komt de claim als het ware te laat aan, volgens de door hen zelf gestelde termijn, waardoor deze niet in behandeling kan worden genomen. Daarna krijgt hij weer een andere contactpersoon van het CvT, die niets van zijn claim afweet. Je snapt dus hieruit dat het CvT de gedetineerden die ze beweren bij te staan een spiraal inloodsen waar niet meer uit te komen is. Ze functioneren als soort belangenvereniging, om de gedetineerde het gevoel te geven een zekere mate van invloed uit te kunnen oefenen op hun legale situatie.
Naast Kafka’s horrorscenario komt ook Orwells nachtmerrie tot leven op de bajesboot. Dit blijkt uit de tot in de puntjes uitgewerkte controle die er heerst. De Dienst Terugkeer en Vertrek (DTV) is de regisseur van dit alles. Zij leggen een dossier aan over elke gedetineerde op de boot. Tot Manya’s grote schrik blijken er compleet uitgetypte verslagen te zijn van door hem gevoerde telefoongesprekken, blijkt er informatie door bewakers te zijn geleverd en zijn er bij hen details bekend die slechts door andere ingezetenen geleverd kunnen zijn. De priesters, sikhs, imams en humanisten waar je om kunt vragen (mocht je behoefte hebben aan wat steun van hogerhand) zijn ook al niet te vertrouwen. Allemaal werken ze voor justitie.

Elke twee weken moet Manya op bezoek bij de DTV. Een psychologe heeft dan een vraaggesprek met hem dat tien minuten kan duren, maar ook twee uur. Elke keer stelt ze weer dezelfde vragen. Deze worden in steno in het Nederlands vertaald door de DTV en gebruikt als bewijs in zijn rechtszaken. Woorden worden verdraaid en hertaald zodat ze zich tegen hem keren.

Hij besluit hun spel niet mee te spelen, waardoor ze als straf alles langer laten duren.Hoe lang de detentie duurt, weet dan ook niemand en is afhankelijk van factoren als hoe je je gedragen hebt, hoeveel informatie ze uit je los hebben weten te krijgen, hoezeer je meegewerkt hebt, etc. Meestal duurt de opsluiting zes, negen of twaalf maanden.
Er zijn ook mensen die er veel langer zitten. De DTV probeert je te breken door good cop – bad cop te spelen, hopend dat je informatie geeft. Ze doen alsof ze met een onderzoek bezig zijn en zeggen tegen de rechter dat de gevangene langer moet blijven omdat het onderzoek nog niet afgerond is. Manya heeft zeven rechtszaken gehad in negen maanden. Dankzij de DTV moest er telkens weer een volgende rechtszaak komen.
Op een goede dag moet Manya bij de directeur komen. Deze vertelt hem dat hij direct vrijkomt. De vrienden die net op dat moment toevallig bij hem op bezoek zijn, wachten buiten om hem mee te nemen. Hij is op dat moment al min of meer geïnstitutionaliseerd, bang om terug te gaan, naar buiten. Zonder de kans te krijgen zijn celgenoten en nieuwe vrienden vaarwel te zeggen, pakt hij zijn weinige spullen en loopt de poort uit.